مولف دکتر محمد زهرایی جراح استخوان و مفاصل ( ارتوپد )
بافت سینوویال و مایع مفصلی
بافت سینوویوم بافت اختصاصی مفاصل متحرک است و وظیفه اصلی آن تولید مایع سینوویال است که نقش کاهش دهنده اصطکاک بین سطوح غضروف مفصلی را برعهده دارد . سطح صیقلی غضروف در ترکیب با مایع مفصلی ، چنان ضریب اططکاک پایینی را تولید میکند که تقریبا بی همتا می باشد . ماده کلیدی مایع سینوویال هیالورونیک اسید Hyaloronic Acid است که نوعی glycosaminoglycan است و خواص مکانیکی کاهش دهنده اصطکاک را باعث میشود .
نمونه مایع سینوویال مفصل نرمال ؛ به ویسکوزیته مایع توجه نمایید
همانطور که قبلا گفته شد به منظور برآورده شدن خواص مکانیکی خاص غضروف مفصلی ؛ در بافت غضروف هیچگونه مویرگ خونی وجود ندارد ؛ بنابراین سلولهای غضروفی وابسته به تغذیه از طریق انتشار مواد غذایی از طریق دو سمت خود می باشد یعنی از طریق مایع مفصلی و استخوان مجاور ؛ در وضعیت های التهابی مفصل و عفونت مفصل و تغییر کیفیت مایع مفصلی ؛ غضروف نیز از بخشی از امکان تغذیه خود محروم میشود .
بافت سینوویال به صورت معمول تمام سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده است و اهمیت زیادی در کارکرد مفصل دارد ؛ از طرفی با ترشح مایع سینوویال باعث کاهش اصطکاک بین دو سطح غضروفی مجاور شده و ضمن تسهیل حرکات باعث کاهش سائیدگی غضروف میشود و از طرفی با داشتن مواد تغذیه ای لازم و تنظیم غلظت مواد در فضای داخل مفصلی ؛ بخشی از تغذیه غضروف را بر عهده میگیرد .
اما کارکرد مهم خود بافت سینوویال کارکرد دفاعی است یعنی با داشتن عروق خونی فراوان و حضور سلول های سیستم ایمنی در آن محافظ مفصل میباشد و محافظ بزرگی برای بافت مفصلی بدون جریان خون میباشد و نه تنها عوامل پاتوژن بیگانه را از بین میبرد بلکه ذرات ریزی در اثر فرسایش از سطح غضروف آزاد میشود را جذب و محیط مفصل از عاری از هرگونه ذاراتی بسیار ریزی میکند که میتوانند باعث تشدید اصطکاک شوند ؛ البته عملکرد این بافت دفاعی عالی ؛ بدون نقص نیست و ممکن است دچار تشدید عملکرد عادی و یا بیمارگونه شود و التهاب مفصل رخ دهد .
یکی از مهمترین مسایل مفاصل التهاب بافت سینوویال می باشد . التهاب سینوویم به دو صورت ممکن است رخ دهد اولیه بعنوان یک بیماری ( بیماریهای التهابی مفاصل ) و ثانویه در واکنش به آسیب های حاد و یا مزمن مفصل .
بیماریهای التهابی مفاصل : مهمترین شکل این بیماریها آرتریت روماتوئید Rheumatoid Arthritis میباشد ؛ در این بیماری مثل سایر بیماریهای اتوایمیون ؛ سیستم دفاعی بدن در برابر سلول های بافت سینوویال ( یا در واقع مواد خاصی از این سلول ها ) شروع به واکنش میکند به عبارتی آن ها را دشمن فرض نموده و بر ضد آنها اقدام مینماید ؛ در یک دید کلی تمامی سلول های بدن در معرض این اتفاق هستند ؛ بیماری های اتوایمیون ممکن است در مورد سلول های پوست رخ دهد ؛ ممکن است در برابر سلولهای روده رخ دهد ؛ حتی در مورد سلوله ای کلیه ؛ سلولهای پوشش رشته های عصبی ؛ سلولهای داخلی رگهای خونی و غیره و حتی ممکن است سیستم ایمنی بر ضد گروهی از بافتهایی با یک عامل مشترک فعال شوند .
در این حالت خاص که فعالیت سیستم ایمنی عمدتا بر ضد سلولهای سینوویال مفصل رخ دهد به نام بیماریهای روماتیسمی خوانده میشوند ؛ طیف گسترده ای از بیماریهای روماتیسمی وجود دارد که بر حسب شدت و بافتهای درگیر بسیار متفاوت هستند . مثلا در حالیکه در آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی درگیری عمدتا در مفاصل است بیماری لوپوس طیف گسترده ای از بافتهای بدن را درگیر مینماید . در این بیماری ها بافت سینوویال مفصل دچار التهاب میشود و در پاسخ به مشکل شروع به تکثیر و افزایش حجم مینماید ؛ از طرفی مولکول های التهابی فراوان ترشح می نماید و مایع سینوویال فراوانی نیز ترشح میشود که در عین حال زیاد بودن خاصیت مایع سینوویال معمول را ندارد ؛ بدلیل حجم بالای مایع سینوویال و التهاب و افزایش حجم سینوویوم مفصل دچار تورم میشود .
از طرفی بدلیل ترشح مولکول های التهابی مفصل دردناک و ملتهب و دچار محدودیت حرکت میشود و بدتر از همه اینکه تخریب غضروف مفصلی رخ میدهد ؛ بدو دلیل یکی اینکه مولکول های التهابی اساسا خود باعث تخریب ماتریکس غضروفی میشوند ؛ دوم اینکه بعلت تغییرات التهابی مایع سینوویال ؛ کیفیت آن در تغذیه غضروف بشدت افت کرده و سلول های غضروفی دچار افت در تغذیه میشوند . در نتیجه به تدریج غضروف مفصلی از بین میرود و عملا انجام حرکات مفصل ناممکن شده و مفصل دچار درد و محدودیت حرکت شدیدتر میشود و در نهایت تغییر شکل مفصل رخ میدهد .
تاکید بر اینکه التهاب مفصل برای حیات غضروف مفصلی و بالطبع حیات مفصل بشدت مضر است ؛ اهمیت بسیاری دارد ؛ در واقع اگرچه بیماریهای التهابی مفصل شکل شدید و بیمارگونه التهاب سینوویوم را ایجاد مینمایند ؛ باید بدانیم که التهاب سینوویوم در سائیدگی مفصل نیز رخ میدهد ؛ در واقع در غیاب هرگونه بیماری خاص ، صرفا با تخریب حجم بیش از حدی از غضروف مفصلی و آزاد شدن ذرات آن در مفصل ممکن است بافت سینوویال دچار تحریک شده و التهاب مفصل رخ دهد که خود باعث تشدید تخریب غضروف مفصلی شود .
این موضوع نکته کلیدی در درمان اغلب مشکلات مفصلی است که لازم است هم با کاهش فشار بر مفصل و هم با مصرف داروهای ضدالتهاب ؛ التهاب سینوویوم مهار شود تا تخریب بیشتر رخ نداده و روند ترمیم فعال شود ؛ علاوه بر آن التهاب سینوویوم ممکن است در اثر ترومای مفصل یا فشار بیش از حد مزمن تکراری نیز ایجاد شود و در نهایت اینکه عده ای از افراد حتی واکنش پذیری و حساسیت بیش از حد سینوویوم را نیز دارند و در غیاب هرگونه عاملی ممکن است دچار التهابات و حساسیت بیش از حد در مفاصل شوند .