مولف دکتر محمد زهرایی جراح استخوان و مفاصل ( ارتوپد )
رباط Ligament
همانطور که قبلا ذکر شد اساس کار مفصل به پایداری آن وابسته است ؛ مفصل به چهار طریق پایدار میشود ؛ ۱- درگیری توسط شکل استخوانی 2- رباط ها ؛ ۳- کپسول مفصلی ؛ ۴- عضلات اطراف مفصل .
ملاحظه شد که اصل اساسی حاکم بر مفاصل اصلی اسکلت که حرکات را برای ما تامین میکنند ؛ حرکت در عین حال پایداری است ؛ در اغلب مفاصل بدن بار اصلی تامین پایداری بر عهده رباط یا لیگامان ها می باشد . در صورتی رباط آسیب شدید ببیند و ترمیم کافی نشود مفصل در جهاتی دچار ناپایداری و لقی laxity میشوند که دو عارضه مهم دارد ؛ اول ناپایداری مفصل که باعث افت کارایی مفصل میشود و دوم اینکه به تدریج باعث وارد شدن فشارهای بیش از حد به غضروف مفصلی و سائیدگی غضروف و تخریب مفصل میشود .
رباط یک باند بسیار سفت است که دو استخوان را به متصل میکند ؛ به جز بافت خاص و بسیار محکم رباط ؛ یکی از اختصاصات جالب رباط ها اتصال آنها به استخوان است ؛ در هم تنیده شده بافت نرم با لایه سطحی استخوان از خواص جالب بافتهای بدن است که نه تنها در مورد اتصال رباط به استخوان بلکه در مورد اتصال تاندونها به استخوان و کپسول مفصلی به استخوان و به شکلی خاص تر اتصال عضلات به استخوان مورد ملاحظه قرار میگیرد .
بر اساس عملکرد هر مفصل شکل و تعداد آرایش لیگامانی مختلف است ؛ عموما لیگامان ها در کنار مفصل و به صورت جزء تخصص یافته ای از کپسول مفصل میباشند اما ندرتا ممکن است بر حسب نیروهای بیومکانیک وارده بر مفصل حتی در داخل مفصل وجود داشته باشند که مهمترین مثال آن رباط های صلیبی جلویی و پشتی در زانو می باشند (Anterior Cruciate Ligament ( ACL ) and Posterior Cruciate Ligament ( PCL که دو رباط هستند که تقریبا در مرکز زانو به صورت ضربدری قرار گرفته اند .
کپسول و رباط های مفصل شانه
کپسول و رباط های مفصل مچ دست از نمای کف دست
نمایشی از رباط های اصلی مچ پا ( کپسول مفصلی نمایش داده نشده است ) شایعترین رباطی که آسیب میبیند Anterior Talofibular میباشد
رباط ها و منیسک های زانو
رباط ها در برابر هر نیرویی که بخواهد حرکتی غیر از حرکت در جهت حرکت نرمال مفصل ایجاد کند و یا استخوانهای دو سمت مفصل را از هم جدا کند مقاومت میکنند ؛ به این ترتیب هرگاه مفصل دچار حرکت غیرطبیعی شود ؛ رباط تحت فشار قرار میگیرد ؛ ممکن است هیچ آسیبی به رباط وارد نشود یا دچار پارگی ناکامل شود (پیچ خوردگی ) sprain ؛ و نیز ممکن است شدت نیرو به حدی زیاد باشد که باعث پارگی کامل رباط شود و در مرحله بعدی مفصل ممکن است از هم جدا شدا و دچار دررفتگی شود ؛ عموما پارگی های ناکامل با بی حرکتی و درمان های غیر جراحی قابل بهبود هستند ؛ در مورد پارگی های کامل نیز اغلب پارگی با درمان بسته قابل بهبود است .
مفاصلی که به طور شایعی دچار آسیب رباط میشوند اغلب مفاصلی هستند با حرکت در یک جهت و تحمل کننده وزن یعنی مچ پا و زانو ؛ همچنین مفاصل با حرکت یک جهته در اندام فوقانی نیز مثل مفاصل بین بندهای انگستان و در نهایت مچ دست و آرنج در معرض آسیب لیگامانی هستند .
شایعترین آسیب رباط در مفاصل مربوط به مچ پا می باشد که اغلب افراد بکرات دچار آن میشوند ؛ آسیب رباط در مفاصل انگشتان دست نیز در ضربات وارده نسبتا شایع است ؛ یکی از مهمترین مفاصل از این جهت زانو است که بخصوص در فعالیتهای ورزشی آسیب رباط های آن شایع بوده و از لحاظ جراحی در مورد رباط با اختلاف زیادی در رده اول است .
چرخش مچ پا به خارج تحت فشار وزن بدن و آسیب رباطهای سمت خارج مچ پا
شایعترین آسیب لیگامانی است و شایعترین رباط آسیب دیده Anterior Talo fibular Ligament یا ATFL می باشد
همانطور که قبلا ذکر شد وقتی رباط به صورت کامل پاره میشود چون لبه های پارگی در کنار هم قرار دارد ؛ اگر به صورت معمول وانجام درمان صحیح روند ترمیم مناسب ایجاد شود ( یعنی فشار گسیلنده به رباط وارد نشود و التهاب طولانی ایجاد نشود ) رباط ترمیم میشود مثل عموم موارد پیچ خوردگی مچ پا و آسیب رباط های جانبی مچ پا و یا آسیبهای رباط های جانبی زانو ؛ اما در مورد رباط های صلیبی زانو ACL , PCL چون رباط ها در داخل زانو بوده و در اطرافشان مایع مفصلی وجود دارد عملا نمی توانند ترمیم شوند و در صورت پارگی هیچ بهبود خودبخود وجود ندارد و تنها راه برگشت عملکرد آنها دوباره سازی آنها با عمل جراحی میباشد ؛ و با توجه به اینکه از آسیبهای ورزشی مهم زانو ؛ پارگی ACL می باشد ؛ امروزه با اختلاف زیادی شایع ترین جراحی رباط ؛ جراحی بازسازی ACL می باشد ؛ PCL هم بخصوص در تصادفات ممکن است دچار پارگی شود و نیاز به بازسازی داشته باشد .
تاندون ACL بازسازی شده با تاندون مصنوعی
رباط ACL بازسازی شده با استفاده از تاندونهای همسترینگ براشته شده از زانوی مورد جراحی.
رباط ACL سالم در سمت راست و رباط ACL پاره در سمت چپ
پارگی لیگامانی مچ پا اغلب با درمان بسته بهبود میابد ؛ در صورت عدم درمان مناسب ممکن است دچار ناکارآمدی مزمن شود که بخصوص در ورزشکاران بشدت باعث افت کارایی ورزشی شده و جراحی لازم میشود . لیگامانهای جانبی Collateral زانو نیز اغلب بدون مشکل بهبود میابند اما گاها اگر درمان درستی صورت نگیرد یا همراه سایر پارگی های رباط باشند ممکن است ترمیم جراحی لازم داشته باشند .
یکی از انواع پارگی رباط ؛ کندگی آن به همراه قطعه ای از استخوان است Avulsion Fracture که باید با فیکساسیون قطعه استخوانی درمان شود .
avulsion fracture یا شکستگی کندگی عبارتست از کندگی رباط با قطعه ای از استخوان ؛ به عبارتی در اثر کشیده شدن رباط در اثر نیروی غیرطبیعی که به مفصل وارد شده ؛ به جای اینکه رباط پاره شود با استخوان کنده میشود .
در سمت چپ کندگی رباط PCL زانو و در سمت راست کندگی رباط volar plate مفصل انگشت در رادیولوژی نشان داده شده است .
خود رباط در رادیولوژی دیده نمیشود اما قطعه کوچک استخوان کنده شده علامت نوع آسیب است .
