مولف : دکتر محمد زهرایی متخصص جراحی استخوان ومفاصل ( ارتوپد )
تعویض مفصل زانو
اوستئوارتریت ( آرتروز ) در زانو عملا در همه افراد بشر با افزایش سن رخ میدهد ؛خواهد داشت ؛ در عده ای ممکن است با علائم و مشکلات قابل تحمل ؛ زانو تا آخر عمر بدون مشکل چندانی عملکرد خود را برای راه رفتن و فعالیت های ضروری حفظ نماید .
اما در صورتیکه مفصل از ابتدا دچار انحراف باشد یا در جریان آرتروز دچار انحراف شود ؛ و یا اگر بعللی مثل شکستگی ؛ پارگی رباط یا منیسک درست درمان نشده ؛ مفصل از سنین پائین رو به آرتروز برود ؛ یا عضله چهارسر ضعیف باشد و اقدامی جهت تقویت نشود و یا در بیماریهای التهابی مفصل ؛ شدت آرتروز و علائم آن عملا فرد مبتلا را دچار ناتوانی واضح نموده و نیاز به اقدامی در جهت برگرداندن بیمار به توانایی راه رفتن مناسب وجود خواهد داشت .
اگر مسائل فوق وجود داشت و آرتروز زانو بحدی رسید که به درمان های طبی پاسخ نداده و درد و ناتوانی شدید فرد را تهدید به زمین گیر شدن می نماید ؛ در موارد درست انتخاب شده ؛ تعویض مفصل زانو و کارگذاری پروتز مفصل مصنوعی عملی بسیار موفق است که باعث افزایش کار آیی بسیار خوبی می شود . در این جراحی به جای غضروف زانو که در جریان آرتروز از بین رفته است غضروف مصنوعی گذاشته می شود . غضروف مصنوعی در واقع از موادی است که اصطکاک بسیار کمی با هم دارند که معمولا برای انتهای استخوان ران از جنس فلز و برای انتهای استخوان ساق از نوعی پلیمر استفاده می شود (مبحث کلیات مفاصل مصنوعی در بخش درمان جراحی اوستئوآرتریت ). ممکن است برای جایگزینی سطح مفصلی کشکک زانو هم از پروتز پلیمری استفاده نمود اما به صورت معمول با توجه به جنبه های فنی مسئله ؛ این کار انجام نمی شود ؛ اما اقداماتی بر روی کشکک انجام میشود که کاهش مشکلات و نیاز حرکتی لازم را تامین نماید .
شکل شماتیکی از تعویض مفصل زانو ( سمت چپ ) و روش جراحی ( سمت راست )
قطعات مفصل مصنوعی باید به استخوان اتصال محکمی داشته باشند که در مورد مفصل مصنوعی زانو این اتصال با استفاده از سیمان ارتوپدی تامین می شود. این اتصال در اثر فشار های مداوم به تدریج رو به شل شدگی می رود تا زمانی که قطعات مفصل مصنوعی شل می شوند loosening در این حالت مفصل دردناک شده و کارآیی خود را از دست داده و تعویض مجدد مفصل باید انجام شود. برای اجتناب از این موضوع لازم است از فشار های زیاد به مفصل اجتناب شود یعنی عضله چهارسر زانو باید قوی باشد و از فشار های بیش از حد به زانو اجتناب شود و به همین دلیل افراد با وزن بالا کاندید مناسبی برای تعویض مفصل زانو نمی باشند. همچنین معمولا در افراد زیر ۶۵ سال مناسب نیست زیرا قاعدتا کار به تعویض مجدد مفصل می رسد و البته این افراد فعال تر و دارای نیاز های حرکتی بالا می باشند اما سن چندان شاخص مهمی نیست هر فردی که در اثر آرتروز زانو به مرحله ناتوانی شدید برسد و از نظر عمومی منع جراحی نداشته باشد و عفونت در بدنش نداشته باشد می تواند کاندید تعویض مفصل زانو شود.
به صورت معمول عمر متوسط کارکرد مفصل مصنوعی زانو با تکنولوژی و تکنیک های فعلی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال بر آورد می شود اما مواردی که بیش از ۲۰ سال کار کرده است در حال حاضر وجود دارد . تعویض مجدد مفصل زانو قابل انجام است اما عموما عمر کمتری دارند .
یکی از انواع تعویض مفصل زانو تعویض مفصل یک کمپارتمان Unicompartment یا تعویض مفصل نیمه داخلی زانو می باشد ؛ بخصوص در کشور ما که زانوی پرانتزی نسبتا شایع است در دهه ۵۰ تا ۶۰ عمر افرادی هستند با زانوی پرانتزی نسبتا شدید و آرتروز و تخریب غضروفی در نیمه مدیال زانو که بعلت ایجاد آرتروز پیشرفته کاندید مناسب جراحی اوستئوتومی برای اصلاح انحراف نمیباشند و از طرفی نیز آرتروز به مرحله ناتوان کننده رسیده است و از طرفی سن ایشان نیز برای تعویض مفصل زانو پائین است ؛ در واقع با بینش خرید چند سال وقت ؛ تعویض مفصل نیمه طراحی شده است که فقط نیمه مدیال زانو تعویض مفصل میشود تا تعویض مفصل کامل انجام نشود و ساختار کلی زانو به هم نخورد ؛ البته تعویض مفصل نیمه ؛ عمری دارد که پس از آن تعویض مفصل زانو باید انجام شود و در این میان ۵ تا ۱۰ سال زمان بدست آمده است .
اما چرا این همه سالم نگه داشتن تعویض مفصل زانو مهم است ؛ علت اینکه پس از تمام شدن عمر تعویض مفصل اغلب استخوان های زانو در محل مفصل تا حد زیادی تخریب و بی کیفیت میشوند ؛ در تعویض مجدد مفصل باید از پروتزهای بزرگتر با پایه های طویل و نیز بخشهای جایگزین استخوان استفاده نمود و پروتز خیلی پرهزینه تری است و البته عمر آن هم عموما از تعویض مفصل معمولی کمتر است .
شکل سمت چپ : پروتز تعویض مفصل عادی
شکل وسط : پروتز تعویض مجدد revision
شکل سمت راست : گرافی پروتز عادی و رویژن
اقدامات لازم قبل از جراحی تعویض مفصل زانو
بررسی های پزشکی
طبق معمول هر جراحی غیر اورژانس در ابتدا باید مشخص شود که ریسک جراحی چقدر است ؛ قاعدتا بیمار باید از سطح سلامت مناسب برخوردار باشد و مشکل جدی در هیچیک از سیستم های بدن وجود نداشته باشد ؛ اگر مشکل قلبی جدی وجود نداشته باشد و دیابت کنترل نشده وجود نداشته باشد ؛ سن بالا مشکلی برای عمل نیست و البته قبل از عمل شرح حال از تمام بیماری ها ؛ بررسی کامل آزمایشگاهی و مشاوره های لازم از نظر قلب و داخلی و یا سایر بیماریها الزامی است .
دیابت به سه علت می تواند مشکل ساز باشد ؛ البته منظور دیابت کنترل نشده با آزمایش رسوب قند HbA1c بیش از ۷٫۵ می باشد ؛ اول ایجاد ریسک بالای عفونت و دوم در صورت طول کشیده بودن آن ؛ احتمال نارسائی عروقی و سوم نیز در اثر دیابت طول کشیده ممکن است نوروپاتی و اشکال در رشته های عصبی وجو داشته باشد ؛ به هر حال باید بر اساس صلاحدید پزشک بیمار انتخاب شود .
بیماری های روماتیسمی در بسیاری موارد نیاز به تعویض مفصل دارند که البته بعلت پوکی استخوان و لزوم مصرف کورتون یا داروهای مهار کننده ایمنی ؛ ممکن است جراحی با ریسک بالاتر عفونت همراه باشد ؛ که باید با همکاری متخصص روماتولوژی و تنظیم دارو و وضعیت عمومی بیمار با صلاحدید پزشک به نتیجه رسید .
مهمترین منع انجام تعویض مفصل ؛ احتمال ایجاد عفونت میباشد ؛ چرا که عموما عفونت مفصل مصنوعی به معنی خاتمه عمر آن است و به زحمت ممکن است پس از خروج مفصل مصنوعی عفونی شده بتوان مجددا تعویض مفصل انجام داد . هرگاه هر عفونتی در بدن وجود داشته باشد این احتمال وجود دارد که میکروب ها وارد خون شوند ؛ این میکروب ها میتوانند با جریان خون به محل مفصل مصنوعی رسیده و در آنجا لانه گزینی نموده و باعث عفونت شوند ؛ فرد کاندید جراحی تعویض مفصل حتما باید به طریق آزمایش خون و بررسی شرح حال و نیز بررسی دهان و دندان و سینوس ها و سیستم ادراری و زنان بررسی شود تا عفونتی در کار نباشد ؛ حتی موارد مستعد کننده عفونت در آینده مثل دندان خراب فعلا غیرعفونی و پروستات بیش از حد بزرگ بهتر است درمان شوند .
سایر بیماری های همراه نیز باید بررسی و تنظیم دارویی لازم مدنظر باشد .
آسپرین و سایر مهار کننده های پلاکتی مثل اسویکس و پلاویکس از یک هفته قبل از عمل باید قطع شوند ؛ در صورت عدم امکان قطع آنها و یا مصرف وارفارین موضوع عمل پیچیده شده و ممکن است بیمار کاندید مناسب عمل تشخیص داده نشود .
انجام گرافی ایستاده زانو و ترجیحا سه مفصلی ( هیپ تا مچ پا ) جهت بررسی انحرافات زانو در موارد انحراف شدید الزامی است .
تقویت عضله چهارسر
مهمترین جنبه آمادگی فیزیکی قبل از عمل ؛ تقویت عضله چهارسر ( کوادریسپس Quadriceps ) زانو می باشد ؛ عضله چهاسر زانو که در جلوی ران قرار گرفته نه تنها از ارکان مهم موتور توانایی راه رفتن و سر پا ایستادن می باشد ؛ بلکه محافظت از زانو و کاهش فشار بر زانو را هم باعث میشود ؛ هر چه این عضله قویتر باشد ؛ چه در زمان فعالیت معمول و چه در زمان فعالیت بیش از حد ؛ فشار کمتری به زانو وارد میشود ؛ و در نتیجه مفصل زانو کمتر دچار آسیب حاد یا سائیدگی تدریجی میشود ؛ و همانطور که محافظت و جلوگیری از سائیدگی عضله چهارسر در مورد زانوی طبیعی وجود دارد ؛ در مورد مفصل مصنوعی نیز این مهم صادق است ؛ قوی بودن عضله چهارسر نه تنها باعث بهبود عملکرد کلی اندام وبهتر راه رفتن و تعادل بیشتر میشود ؛ بلکه باعث کاهش فشار بر مفصل مصنوعی و کاهش درد و طول عمر بیشتر مفصل مصنوعی میشود ؛ اما یکی از معضلات مهمی که با عضله چهار سر داریم اینست که بدنبال جراحی یا هرگونه آسیب یا حتی هرگونه وضعیت دردناک در اطراف زانو این عضله دچار کاهش قدرت میشود ؛ بنابراین اولا در فرد مبتلا به آرتروز دردناک ضعیف بوده و دوما با جراحی ضعیف تر هم میشود بنابراین حتما قبل از عمل باید آن را قوی نمود و بلافاصله بعد از عمل هم تقویت آن را شروع کرد .
ساده ترین راه تقویت قبل از عمل با انجام حرکت بالا نگه داشتن اندام در وضعیت خوابیده در حداکثر صاف بودن زانو SLR straight leg rising می باشد ؛ در این ورزش ؛ فرد در حالت خوابیده قرار گرفته و سپس با انقباض در عضله چهارسر زانو را کاملا صاف نموده و در مچ پا ؛ پنجه را به سمت سر میکشد تا عضلات پشت ساق دچار کشش شوند ؛ سپس کل اندام از زمین جدا شده و بالا برده میشود تا پاشنه حدود ۲۰ -۳۰ سانت بالاتر از زمین قرار گیرد ؛ در شروع بر حسب توانایی فرد ۱۰ تا ۲۰ ثانیه پا را با زانوی کاملا صاف بالا نگه میدارد و سپس زمین گذاشته ؛ اقدام مشابه را در مورد اندام دیگر اانجام میدهد ؛ اینکار باید در دفعات هرچه بیشتر در طول روز تکرار شود و هر گاه فرد براحتی زمان مورد نظر را نگه داشت ؛ زمان افزایش داده میشود مثلا از ۲۰ ثانیه به ۳۰ ثانیه ؛ حداقل زمان مورد نیاز توانایئ نگه داشته با زانوی کاملا صاف و براحتی به مدت ۶۰ ثانیه یعنی یک دقیقه میباشد .
البته تقویت عضله چهارسر بخشی از برنامه بازتوانی قبل از عمل است که در صورت امکان بهتر است برای همه افراد کاندید تعویض مفصل انجام شود و شامل کشش های لازم و تقویت عضلات و بهبود تعادل و ماساژ و کاهش گرفتگی و آب درمانی و بهبود عملکرد کلی عضلات میباشد .
ترک دخانیات
ترک دخانیات از حداقل دو هفته قبل از عمل تا حداقل سه هفته بعد از عمل الزامی است ؛ ( البته شاید سبب ترک دائم گرفتاری دخانیات شود ) ؛ مهمترین علت آن عبارتست از کاهش ریسک احتمال خون لخته شدگی سیاهرگ های اندام که عارضه بالقوه خطرناکی است و با مصرف دخانیات احتمال بروز آن بشدت افزایش میابد ؛ دوم کاهش سطح اکسیژن خون در صورت مصرف دخانیات و تاثیر منفی بر ترمیم بافتی مفصل و زخم می باشد و در نهایت تاثیر بسیار منفی آن بر سلامت و عملکرد ریه و قلب است که بصورت بدیهی برای انجام یک عمل بزرگ و با احتمال خونریزی ؛ بسیار مهم است .
اقدامات لازم بعد از جراحی تعویض مفصل زانو
اقداماتی که در این جا توضیح داده میشود مسائلی است که بیمار پس از تعویض مفصل باید بداند و انجام دهد اما بر حسب شرایط هر بیمار ؛ چه شرایط عمومی و بیماری های همراه ؛ چه بر حسب شرایط خود زانو و چه برحسب شرایط جراحی ممکن است وضعیت های متفاوتی در هر قسمت توسط پزشک معالج توصیه شود که البته اجرای دستورات پزشک معالج الزامی است .
آنتی بیوتیک :
همانند اغلب اعمال جراحی بزرگ بویژه در مورد استخوان ها ؛ آنتی بیوتیک خوراکی در دوره پس از عمل جهت پیشگیری از ایجاد عفونت الزامی است ؛ بطور معمول سفالکسین و سیپروفلوکساسین برای مدت ده روز تجویز میشوند اگرچه که بر حسب شرایط مختلف و تحمل بیمار ممکن است مختلف باشد .
پیشگیری از ترومبو آمبولی :
در هر مورد از اعمال جراحی اندامهای تحتانی ( و حتی شکم ) و حتی در موارد گچ گیری و حتی بی حرکتی بدون جراحی و گچ گیری ممکن است در وریدهای اندام تحتانی از ساق پا گرفته تا لگن ؛ خون درون وریدها ( ورید = سیاهرگ : رگ های که خون را از اطراف بدن به سمت قلب بر می گردانند ) لخته شود؛ این موضوع عارضه بسیار مهم و بالقوه کشنده است .
در صورتیکه خون در وریدها لخته شود ممکن است این لخته ها شروع به حرکت نموده و به سمت قلب بروند و اگر از قلب رد شوند وارد ریه شده و با بستن شریانهای ریوی و اختلال در جریان خون ریه باعث میشوند تا ریه نتواند اکسیژن به خون برساند و این عارضه بالقوه کشنده است ؛ لخته شدن خون را D.V.T. deep vein thrombosis می نامند یا ترومبوز ورید های عمقی و کنده شدن لخته و حرکت آن را به سمت ریه آمبولی ریوی Pulmonary Emboli می نامند ؛ البته ممکن است با وجود ایجاد ترومبوز ؛ آمبولی ایجاد نشود ؛ اما همین لخته و بسته شدن عروق عمقی در دراز مدت باعث نارسائی برگشت خون در اندام تحتانی به سمت قلب شده و باعث ورم مزمن اندام ها و افت شدید عملکرد میشود . ترومبوز وریدی تقریبا همیشه در در اندام تحتانی رخ میدهد ( بدنبال موارد استراحت مطلق ؛ گچ گیری و یا جراحی در اندام تحتانی یا لگن (یا شکم یا کمر) یا حتی خودبخود ) در مورد اندام فوقانی بسیار نادر بوده و در موارد گچ گیری و جراحی در اندام فوقانی نیاز به توجه خاصی ندارد .
ترومبوآمبولی در پنج گروه از افراد بیشتر است ؛ افرادhigh risk : افراد سیگاری ؛ افراد مسن ؛ افراد چاق ؛ خانم هایی که از قرص ضد بارداری استفاده مینمایند ؛ و افراد دچار بیماری های زمینه ای انعقادی یا بعضی بدخیمی ها .
هرچه جراحی بزرگتر و طولانی تر و به لگن نزدیک تر باشد احتمال بروز ترومبوآمبولی بیشتر میشود و در موارد تعویض مفصل زانو با توجه به بزرگی عمل احتمال اگرچه عدد کوچکی است اما به حدی است که در تمام افراد عادی و پرخطر تجویز داروی پیشگیری کننده الزامی باشد .
نکته مهم اینکه شاید مهمترین پیشگیری کننده از ترومبوآمبولی حرکات فیزیکی بیمار است ؛ بیمار باید قبل از عمل بازتوانی مناسبی شده باشد ؛ و بلافاصله پس از بهوش آمدن و یا رفع بی حسی ناشی از بی حسی نخاعی ؛ حرکات انگشتان و مچ پا را شروع نماید ؛ و البته بهتر است که در ۴۸ ساعت اول اندام از ساق پا روی بالشی گذاشته شده و بالا باشد ؛ تقویت عضله چهارسر با ایجاد انقباض و سپس با بالا بردن کل اندام نیز از همان روز اول پس از جراحی باید شروع شود . راه اندازی بیمار و حرکات زانو در فردای عمل البته با صلاحدید جراح بسیار کمک کننده است ؛ و در مجموع با حرکات فیزیکی مناسب احتمال بروز ترومبوآمبولی حتی در افراد پرخطر بسیار کاهش میابد . همچنین استفاده از جوراب ضد ترومبوآمبولی و در افراد خیلی پرخطر استفاده از وسایلی که دور پا قرار گرفته و بصورت پنوماتیک ( با فشار هوا ) باعث فشار متناوب به قسمت های مختلف اندام شده و باعث جریان خون در ورید ها میشوند الزامی است .
از نکات مهم دیگر دانستن علائم ترومبوز است تا در صورت بروز بسرعت به مرکز درمانی مراجعه و درمان سریع شروع شود ؛ مهمترین علامت درد شدید در ساق پا و تورم غیرمنتظره نسبتا شدیدی است که اخیرا ایجاد شده است و ساق پا بصورت غیرعادی سفت است ؛ چرا که که با بروز ترومبوز برگشت خون توسط ورید مختل و تورم وسفتی ایجاد میشود ؛ اگر به مرحله آمبولی برسد تنگی نفس نیز شروع میشود ؛ بیمار باید بسرعت به مرکز درمانی رسانده شود و در مرکز درمانی با استفاده از سونوگرافی داپلر رنگی که جریان خون در عروق یا قطع آن در ورید بدلیل بروز لخته را نشان می دهد ؛ ترومبوز قابل تشخیص است ؛ همچنین با آزمایش بعضی شاخص های خونی و سی تی اسکن با بررسی عروق ریوی بروز آمبولی قابل بررسی است .
اما در نهایت درمان پیشگیری کننده دارویی به طور معمول تجویز داروی انوکساپارین حداقل به مدت سه هفته پس از عمل است ( در بیمارستان از روز قبل از عمل شروع میشود ) ؛ دارو به صورت آمپول بوده و زیرجلدی تزریق میشود با توجه به سهولت تزریق و آماده بودن آمپول براحتی توسط خود بیمار در اطراف ناف قابل تزریق است ؛ دارو ممکن است بر اساس برند دارویی نام های مختلف داشته باشد و دوز آن را پزشک بر حسب صلاحدید تعیین مینماید و همچنین مدت زمان استفاده را که ممکن است طولانی تر باشد ؛ اگر بیمار دارویی مثل آسپرین یا سایر ضد انعقادها را قبل از عمل استفاده میکرده که البته یکهفته قبل از عمل باید آنها را قطع میکرده ؛ به صورت معمول پس از قطع آمپول های فوق باید آنها را شروع نماید اما بهتر است برحسب صلاحدید پزشک اقدام نماید .
در چندسال اخیر داروهای پیشگیری و رفع ترومبوز خوراکی نیز ؛ تاثیر خود را ثابت نموده است و اکنون نیز استفاده از آنها در حال گسترش است .
در نهایت با توجه به خطرناک بودن این عارضه مجددا تاکید میشود به حرکات فیزیکی حتی شروع حرکت مچ پا و انگشتان بلافاصله پس از رفع بی حسی یا بیهوشی ؛ مصرف جدی داروی پیشگیری کننده و دانستن و هوشیاری در برابر علائم .
سایر داروها :
مسکن جهت کاهش درد و راحتی در انجام فعالیت طبق صلاحدید پزشک تجویز می شود و عموما از انواع ضد التهاب بوده و کمک به رفع التهاب محل عمل و تسریع بهبود نیز می شود. ممکن است پزشک دارو های خون ساز جهت جبران خونریزی و تقویت کننده استخوان یا تقویت کننده عمومی تجویز نماید.
سایر داروها: اغلب بیماران ممکن است دچار مشکلات دیگری از قبیل فشار خون ؛ مشکلات تیروئیدی ؛ قلبی ؛ دیابت؛ اعصاب و غیره باشند که دارو های مربوطه را لازم است به روند قبلی ادامه دهند. اگر فرد مبتلا به فشار خون یا دیابت است لازم است دستگاه سنجش فشار خون و یا سنجش قند خون را از قبل تهیه و کار با آن را فرا گیرد تا در دوران بعد از عمل بتواند موارد فوق را سنجش و کنترل نماید چرا که با توجه به انجام جراحی ممکن است فشار یا قند دچار نوسان و عدم کنترل شود.
مراقبت از زخم :
طبق معمول اعمال جراحی باز ؛ زخم بخیه شده ای در جلوی زانو وجود دارد که تا ترمیم کامل نیاز به مراقبت دارد ؛ بهتر است حداقل یک روز در میان تعویض پانسمان شود ؛ یعنی محیط زخم استریل (عاری از میکروب ) شده و با گاز استریل پوشانده شود ؛ استریل شدن زخم با استفاده از محلول بتادین حاصل میشود که با استفاده از گاز استریل بر روی زخم و سپس اطراف آن مالیده شده و با حذف میکروب ها محیط استریل میشود . نکته بعدی بخیه ( سوچور ) است که بصورت معمول باید دو هفته بعد از عمل کشیده شود که البته به صلاحدید جراح بستگی دارد ؛ سوچور ممکن است بصورت تک تک یا پلاستیک با دو سر یا کلا پلاستیک بدون نیاز به کشیدن یا منگنه فلزی باشد که در تمام موارد باید تحت نظر و صلاحدید جراح کشیده شوند . بهتر است آب به زخم نخورد و در زمان استحمام ؛ یا مراقبت کافی نمود یا از پانسمان ضد آب مناسب استفاده نمود .
تقویت عضله چهارسر :
تقویت عضله چهارسر ( کوادریسپس ) مهمترین عامل در رضایت و نتیجه گیری بیمار پس از انجام تعویض مفصل زانو میباشد ؛ همچنین باعث افزایش طول عمر مفصل زانو مصنوعی کارگذاشته شده میشود . در واقع تقویت چهارسر جزء سیستم بازتوانی قبل از عمل بوده و باید از قبل از عمل شروع شود تا پس از عمل نیز بخوبی بتواند شروع شود .
بلافاصله پس از عمل و به محض رفع بیهوشی و یا بی حسی نخاعی ؛ منقبض کردن عضله چهارسر باید شروع شود ؛ و به تعداد هر چه بیشتر ادامه یابد ؛ انقباض چهاسر باید موثر باشد یعنی باید سفت شدن عضله و احساس حرکت کشک به سمت ران را بیمار باید حس کند .
یکی از اشکالات پس از عمل تمایل زانو به خم شدن و خم باقی ماندن زانو بعلت اسپاسم عضلات خلف زانو می باشد ؛ این موضوع اولا جلوی تقویت موثر عضله چهارسر ران را میگیرد و دوما بعدا در راه رفتن اشکال ایجاد مینماید ؛ چرا که زانو برای اینکه بتواند وزن را تحمل کند در هتگام ایستادن باید کاملا صاف باشد ؛ هرگونه خم بودن زانو باعث فشار بیش از حد به اجزاء مفصل مصنوعی و غضروف کشکک شده و نه تنها عمر پروتز را کم میکند باعث دردناک شدن زانو میشود ؛ استفاده از بریس بلند زانو Knee Immobilizer که زانو را کاملا صاف نگه میدارد کمک کننده است بخصوص که باعث کاهش درد بعد از عمل و نیز کمک به راه رفتن مینماید . وضعیت بالا گذاشتن اندام پس از عمل نیز مهم است ؛ بالش باید زیر ساق پا و مچ پای بیمار قرار گیرد ؛ زیر زانو باید خالی بوده و اندام صاف و بدون چرخش قرار گیرد و بیمار با اقباض چهارسر باید سعی نماید زانو را به پایین و فضای خالی زیر آن براند تا کاملا صاف شود .
در عصر وشب پس از عمل بلند کردن اندام از روی تخت باید شروع شود ؛ یعنی در حالیکه بریس بسته شده ؛ بیمار کل پا را بلند و تا حدود ۲۰ سانت از تخت بالا می آورد ؛ البته به تدریج یعنی ابتدا همراه بیمار باید با گذاشتن دست زیر پاشنه در بلند کردن پا کمک کند ؛ هر وقت بیمار توانست خودش پا را بلند کند سه شماره پا را بالا نگه داشته و سپس روی تخت میگذارد و این سه شماره را به تدریج به پنج و ده شماره و بیشتر ادامه میدهد و تا جائیکه میتواند ادامه دهد ؛ تقویت کوادریسپس بلافاصله بعد از عمل اولا باعث میشود که حرکات کشکک ایجاد و خم و راست کردن بعدی زانو آسان تر شود ؛ دوم اینکه زانو صاف باشد و در اسپاسم و خم شده قرار نگیرد تا در پس فردای عمل برای راه اندازی آماده باشد و مهم اینکه بالا نگه داشتن اندام باعث میشود کنترل بر روی پا بدست آید و راه رفتن بسیار راحت باشد .
مهمترین کارکردهای عضله چهارسر یکی ایجاد قدرت در راه رفتن است که قوی کردن آن باعث حذف لنگش و راه رفتن مناسب و با تعادل میشود ؛ از طرفی عضله چهارسر است که باعث جذب فشار و کاهش فشار بر مفصل زانو میشود ؛ پس قوی بودن آن باعث میشود بعلت فشار کمتر به زانو در حین راه رفتن اولا زانو بی درد شود دوما طول عمر مفصل مصنوعی به میزان قابل توجهی افزایش یابد . بنابراین مهمترین فاکتور در کارائی بعد از عمل و نتیجه مناسب قدرت عضله چهارسر می باشد ؛ از طرفی ما با این مشکل روبرو هستیم که در اثر جراحی و در پریود زمانی پس از عمل عضله چهار سر رو به تحلیل میرود ؛ بنابراین بسیار مهم است که تقویت آن را در بلافاصله پس از عمل شروع کنیم تا دچار افت قدرت عضله در اثر عمل جراحی نشویم و البته که تقویت چهارسر حتی قبل از جراحی باید شروع شود .
در روز بعد از عمل مدت بالا نگه داشتن پا باید به تدریج افزایش یابد تا ظرف یکهفته به یک دقیقه یعنی ۶۰ ثانیه بالا نگه داشتن از روی ساعت برسد و سپس این کار بدون بریس باید انجام شود تا زمانی که فرد بتواند یک دقیقه بدون بریس اندام را با زانوی صاف کشیده ۶۰ ثانیه براحتی نگه دارد ؛ این معیاری است که فرد میتواند بدون بریس یا حتی عصا براحتی راه برود ؛ این حد از قدرت قاعدتا باید پس از دو هفته بدست آید .
سایر فعالیت های فیزیکی و وسایل حمایتی :
از فردای عمل ؛ در صورتیکه انجام تقویت کوادریسپس طبق برنامه پیش رفته باشد و فرد بتواند اندام را بالا نگه دارد و صاف شدن کامل زانو حاصل شده باشد ؛ روزی سه تا چهار نوبت بریس باز شده و حرکات زانو انجام میشود ؛ حرکات زانو را میتوان با دستگاه CPM انجام داد که ماشین زانو را خم و راست میکند یا اینکه خیلی ساده فرد کنار تخت بنشیند و زانو لب تخت باشد ؛ ساق پا و مچ پای عمل نشده زیر ساق و مچ عمل شده قرار گرفته و آنرا صاف نگه میدارد ؛ سپس با خم کردن تدریجی زانوی عمل نشده ؛ زانوی عمل شده خم میشود ؛ هر گاه درد زیاد شد ؛ هر دو زانو عمل شده و نشده با هم صاف میشوند و سعی میشود انقباض موثر در چهارسر زانوی عمل شده ایجاد شود تا بتواند زانو را مدتی هم کاملا صاف نگه دارد. میزان خم شدن زانو به تدریج افزایش می یابد تا در چند روز به ۹۰ درجه برسد. در روز دوم بعد از عمل بیمار با کمک (همراه یا فیزیوتراپیست) و با واکر و با بستن بریس می تواند راه برود البته به تدریج یعنی در روزهای اول در حد رفع نیاز های شخصی و سرویس و در روزهای بعد به تدریج مدت راه رفتن بیشتر می شود.
در انتهای هفته اول بیمار باید با بریس و واکر به خوبی راه برود؛ اندام را با بریس باید بتواند حداقل یک دقیقه بالا نگه دارد و زانو را تا ۹۰ درجه خم نماید. در پایان هفته دوم یا زمانی که بیمار بتواند بدون بریس اندام را حداقل یک دقیقه بالا نگه دارد می تواند بدون بریس با واکر راه برود. در این زمان مراقبت زخم نیز تقریبا پایان یافته و فرد می تواند به زندگی عادی برگردد و در نهایت هنگامی که تعادل لازم را به دست آورد می تواند واکر را کنار گذاشته و از عصای دستی استفاده نماید.
با توجه به اینکه مفصل مصنوعی در نهایت دارای عمر مفیدی می باشد و پس از شل شدگی سیمان فیکس کننده اجزاء مفصل مصنوعی عمر آن به پایان می رسد و باید مجددا تعویض شود ؛ لازم است حداکثر تلاش جهت وارد آمدن حداقل فشار به مفصل در طول زمان به عمل آید. در این جهت سه موضوع مهم است: اول و مهمترین همه تقویت عضله چهارسر ؛ دوم اجتناب از دوزانو و چهارزانو و سرزانو نشستن.اگرچه اغلب خود مفصل زانوی مصنوعی نیز آنقدر خم نمی شود که بتوان این کارها را انجام داد اما حتی در صورت خم شدن زانو هرگونه نشستن روی زمین فشار بیش از حد وارد نموده و باید اجتناب شود. سرویس نیز لازم است فرنگی استفاده شود. سوم اجتناب از هرگونه فعالیت بیش از حد و غیر عادی و پله بیش از حد.
پیشگیری از عفونت دیررس :
با توجه به این که مفصل مصنوعی جسم خارجی با حجم بالا می باشد در صورتی که در اثر عفونت یا اعمال جراحی بخصوص در ناحیه دهان و دندان ؛ میکروب ها وارد خون شوند می توانند در ناحیه مفصل مصنوعی لانه گزینی نموده و باعث عفونت دیررس شود به همین دلیل لازم است با هرگونه عفونت با اولین علائم به سرعت بررسی و درمان شروع شود . و همچنین عفونت های که ممکن است مخفی باشد لازم است بررسی شود مثلا از نظر وجود دندان خراب باید بررسی و درمان شود همچنین در تمام آزمایشات چک آپ دوره ای آزمایشات مربوط به عفونت و به ویژه کشت ادرار انجام شود.
بیماران دچار دیابت لازم است قند خون را به صورت جدی کنترل نمایند تا HbA1c همیشه زیر ۷٫۵ باشد چرا که در صورت کنترل نشدن دیابت بدن نسبت به عفونت مستعد می شود. البته در زمان عمل نیز عفونت در بدن نباید وجود داشته باشد به همین دلیل آزمایشات لازم انجام می شود.
هرگاه نیاز به جراحی بر روی دهان و دندان و کلیه و مجاری ادراری و شکم وجود داشت حتما آنتی بیوتیک پیشگیرانه از روز قبل از عمل باید شروع شود که به ویژه در مورد مراجعه به دندان پزشکی توسط بیمار باید رعایت شود .
پیشگیری و درمان پوکی استخوان :
پوکی استخوان می تواند با ضعیف کردن اتصال اجزاء مفصل مصنوعی باعث شل شدگی و کاهش عمر آن شود. بررسی دوره ای و درمان لازم بسیار مهم است.